Autor: Kinga Odważna Abstract The article presents a review of the literature on the psychotheraputic relathionship between the therapist and the patient in therapy. The factors influencing the quality of the relationship being built, as well as ethical considerations so important in its creation, are also presented. Key words: psychotherapeutic relationship, therapy, supervision, ehtics. Wstęp Relacje międzyludzkie to sposób kontaktu, wyrażania uczuć i porozumiewania się z innymi osobami. Pacjent i terapeuta to przede wszystkim człowiek a jedną z jego podstawowych potrzeb jest nawiązanie relacji z innymi ludźmi. Relacje mogą mieć różny charakter czy poziom bliskości, który niejednokrotnie jest oceniany subiektywnie przez ludzi – zarówno tych, którzy w danej relacji pozostają ale również tych, którzy obserwują czyjeś relacje. Czasem kiedy człowiek staje w obliczu trudności, które negatywnie wpływają na jego sposób funkcjonowania, odczuwa potrzebę skorzystania z profesjonalnej pomocy psychologicznej, której jednym z kluczowych elementów jest nawiązanie relacji terapeutycznej. Aby taką relację stworzyć pacjent musi posiadać ukierunkowaną potrzebę zdrowienia oraz świadomą potrzebę współpracy z terapeutą. Relacja terapeutyczna – charakterystyka Relacja terapeutyczna, zwana czasem sojuszem czy przymierzem terapeutycznym to związek klienta/ pacjenta z terapeutą umożliwiający konceptualizację problemu pacjenta w warunkach, które pozwolą mu na testowanie w wyobraźni albo w rzeczywistości jego przekonań, interpretacji oraz sposobów postrzegania siebie, innych ludzi oraz świata (Beck, 2014). Korzystna relacja terapeutyczna ma miejsce wówczas gdy pozytywnie wpływa na rezultat leczenia jakim jest osiągnięcie przez pacjenta jego celów terapeutycznych. W terapii poznawczo – behawioralnej relacja terapeutyczna często bywa przestrzenią, w której pacjent pokazuje swoje reakcje, które odwzorowują jego problematyczne funkcjonowanie lecz jednocześnie uczy się nowych, efektywniejszych i bardziej adekwatnych zachowań. Zgodnie z modelem salutogenetycznym zdrowie psychiczne to dynamiczny proces nieustannego reagowania na wymagania w celu przywracania pewnego poziomu organizacji a każdy rezultat optymalizujący funkcjonowanie w psychoterapii jest dowodem na zdrowienie pacjenta (Sęk, 2011). Ważnym aspektem jest odróżnienie osoby od jej zachowania ponieważ mechanizm zmiany opiera się na doświadczaniu interakcji z terapeutą oraz jej modyfikacji celowymi wzmocnieniami. Chodzi tu nie tylko o akceptację osoby pacjenta ale też wzmacnianie pożądanych zachowań u niego. Warto wspomnieć również o tym, że niektóre nurty psychoterapii uznają relację terapeutyczną za jeden z czynników leczących w procesie np. kiedy dochodzi do zjawiska przeniesienia będącego metaforą znaczących relacji w życiu pacjenta (Heaton, 2004). Relacja terapeutyczna w terapii poznawczo – behawioralnej często jest określana mianem empiryzmu opartego na współpracy. Terapeuta współpracuje z pacjentem w badaniu jego indywidualnego procesu nadawania znaczeń jego własnym doświadczeniom. Pobudza do samoobserwacji i refleksji na temat wniosków z dotychczasowego sposobu postrzegania przez pacjenta rzeczywistości, podkreślając przy tym, że są to jedynie hipotezy a nie prawdy absolutne, ponieważ przedmiotem terapii jest wskazanie zależności między przekonaniami pacjenta a trudnościami z jakimi zgłasza się do psychoterapeuty. W procesie terapii i tworzącej się w jego trakcie relacji terapeutycznej pacjent jest ekspertem od swojego życia, swoich problemów, myśli, emocji i zachowania, natomiast terapeuta jest ekspertem od mechanizmów powstawania tych problemów i doboru narzędzi przy pomocy których razem z pacjentem wspólnie zmierzają do ich rozwiązania i osiągnięcia pożądanych zmian (Popiel i Pragłowska, 2008). Wśród faktorów efektywnej psychoterapii wymienia się często właściwości procesu terapeutycznego kładąc przy tym szczególny nacisk na charakter relacji terapeutycznej, zwłaszcza na doświadczenia i wzajemne odnoszenie się do siebie terapeuty i pacjenta w czasie sesji oraz podejmowane działania będące istotnym nośnikiem optymalnej zmiany i korektywnych doświadczeń. Relacja terapeutyczna będąca niespecyficznym czynnikiem leczącym różne zaburzenia to wymagająca zaangażowania i oparta na zaufaniu współpraca zmierzająca do poprawy jakości życia pacjenta (Czabała, 2013). W literaturze wskazuje się na trzy zintegrowane elementy składowe przymiera terapeutycznego: uzgodnienie celów i wyznaczenie zadań do ich osiągnięcia precyzowane na pierwszych sesjach będących jednocześnie sesjami diagnostycznymi oraz nawiązanie więzi opartej na zaufaniu, budowanej przez cały okres trwania terapii i warunkującej realizację celów i zadań. Od jakości tych trzech elementów uzależnia się powodzenie procesu psychoterapii. Tak rozumiana relacja terapeutyczna daje pacjentowi możliwość zbudowania zaufania wobec proponowanego planu leczenia, zaakceptowania go i stosowania się do ustalonych w drodze kontraktu terapeutycznego warunków pracy terapeutycznej na poszczególnych etapach terapii. Pacjent aprobując ustalane z terapeutą interwencje i aktywnie w nich uczestnicząc, opierając się na wzajemnej zgodzie co do podejmowanych działań i utrzymując współpracę z terapeutą wpływa na siłę więzi terapeutycznej (Prusiński, 2021). Relacja terapeutyczna często pozwala na zbudowanie ram dla różnych metod i strategii pracy terapeuty. Buduje również porozumienie ze stabilną częścią osobowości pacjenta pomagając mu wytrwać w procesie terapeutycznym, który często wymaga od niego mierzenia się z trudnościami i odczuwanym w związku z tym dyskomfortem. Oceny relacji terapeutycznej powinien dokonywać zarówno terapeuta jak i pacjent. Kiedy oceny te są zbieżne i pozytywne, wówczas możemy określić, że dana relacja terapeutyczna jest dobra (Corey, 2005). Dobrze zawiązana relacja terapeutyczna obniża intensywność objawów powodujących cierpienie lub znacznie ogranicza ich występowanie zarówno w trakcie leczenia jak i po jego zakończeniu. Może ona również wzmacniać umiejętność wchodzenia pacjenta w głębokie i pełne zaufania relacje z innymi ludźmi a także wzmacniać jego postawę wobec samego siebie przejawiającą się w samoakceptacji, niezależności i decyzyjności, przyczyniając się do funkcjonalnej regulacji zachowania i emocji (Powell, Cooper, Hoffman i Marvin, 2015). Terapeuta w relacji terapeutycznej/ czynniki wpływające na relację terapeutyczną Relacyjny wymiar psychoterapii stanowią emocje i postawy terapeuty i pacjenta na które mają wpływ różne aspekty. Po stronie terapeuty ważne są dwie grupy czynników: właściwości terapeuty ze względu na nurt w jakim pracuje (podejście teoretyczne, doświadczenie zawodowe, rozwój osobisty, praca pod stałą superwizją, osobowość) oraz niespecyficzne czynniki do których należą okoliczności jego pracy niezależne od nurtu teoretycznego, w którym pracuje (sposób prezentacji i autoprezentacji, gospodarowanie czasem, zmienne demograficzne, organizacja przestrzeni, wydarzenia w życiu osobistym) (Sikorski, 2009). Psychoterapeuta jako moderator zmian reprezentuje wybrane podejście teoretyczne, posiada określoną wiedzę o mechanizmach powstawania zaburzeń oraz technikach pracy terapeutycznej, która pozwala mu zaplanować, przeprowadzić i nadzorować proces leczenia. Nieustanny rozwój osobisty niejednokrotnie pozwala terapeucie szerzej spojrzeć na dany proces terapeutyczny, często wykraczający poza własną perspektywę teoretyczną. Jednak sama wiedza teoretyczna czy praktyczna nie wystarczy do nawiązania dobrej relacji terapeutycznej (Kleszcz-Szczyrba, 2010). Ważne są również takie cechy osobowości jak ciepło, otwartość, serdeczność, wiarygodność. Zdarza się, że już na początkowym etapie terapii, kiedy przedstawiane są założenia danego nurtu w którym pracuje terapeuta, pacjent jest w stanie oszacować czy dalsza współpraca jest możliwa. Terapeuta również będąc świadom swoich możliwości i ograniczeń może wskazać na niemożliwość adekwatnej pomocy danemu pacjentowi (Grzesiuk i Styła, 2009). Wrodzony i nabyty potencjał terapeuty zdecydowanie wpływa na jakość tworzonej relacji terapeutycznej. Praktyka terapeutyczna wskazuje, że na relację terapeutyczną mogą wpływać także czynniki niespecyficzne. Zarówno pacjent jak i terapeuta mają określoną płeć, wiek, rasę, narodowość, kulturę, wyznanie, poglądy – ich znaczenie może rosnąć w odniesieniu do indywidualnego problemu z jakim zgłasza się pacjent lub nieprzepracowanych obszarów funkcjonowania terapeuty. Jednak ze względu na wielokulturowość oraz obszerną indywidualność każdego człowieka, nie ma w literaturze badań, które jednoznacznie pozwoliłyby stwierdzić jak zmienne demograficzne wpływają na relację terapeutyczną. Okazuje się, że organizacja przestrzeni terapeutycznej ma znaczenie dla właściwego kształtowania się relacji pomiędzy pacjentem i terapeutą. Komunikacyjna funkcja otoczenia daje możliwości diagnostyczne i terapeutyczne. Istotne jest aby terapeuta zdawał sobie z tego sprawę i świadomie kreował przestrzeń gabinetową. W zachowaniach przestrzennych wyróżnia się cztery strefy interakcji międzyludzkich: intymna 0 - 45 cm, osobista 45 - 120 cm, społeczna 120 - 360 cm i publiczna 360 - 600 cm. Najlepszym dystansem dla rozwoju dobrej relacji terapeutycznej jest odległość wyznaczona dolną granicą strefy społecznej lub górną granicą strefy osobistej, czyli odległość 120 cm. Urządzając gabinet warto kierować się zasadą optymalności, która zakłada, że zbyt duża powierzchnia może utrudnić nawiązanie dobrej relacji, zbyt mała powierzchnia może naruszać strefę intymną, przesadny komfort może wyzwalać nadmierną bliskość a surowość wnętrza utrzymywanie dystansu i dyskomfort, wnętrze pokazujące upodobania terapeuty, jego pasje, przyzwyczajenia, sposób bycia zaburza neutralność i prowokuje różne reakcje pacjenta (Sikorski, 2004). Ważnym aspektem pracy terapeuty jest obserwacja swojego biologicznego rytmu okołodobowego celem wyodrębnienia przedziałów czasowych jego największej wydajności przy jak najmniejszych kosztach psychicznych i fizycznych. Warto organizować czas pracy przy uwzględnieniu tego czynnika ponieważ naturalny spadek energii objawiający się niewerbalnym zachowaniem (np. ziewaniem) pacjent może zinterpretować jako brak zaangażowania, zainteresowania, odrzucenie itp. Terapeuta powinien świadomie organizować swój czas pracy ponieważ ma on wpływ na relację terapeutyczną (Sikorski, 2013). Należy zwrócić uwagę, że istotne wydarzenia w życiu prywatnym terapeuty takie jak np. ciąża, śmierć bliskiej osoby, wypadek, przeprowadzka czy choroba onkologiczna, mogą wpływać na relację terapeutyczną jeśli dzieją się w trakcie trwającego procesu terapeutycznego. Zapewnienie niezmienności terapeuty w tym zakresie bywa niemożliwe. Jeśli obszar problemowy pacjenta styka się z obszarem problemowym terapeuty może to wpływać na pojawienie się przeniesień i przeciwprzeniesień w relacji terapeutycznej co może istotnie modyfikować proces leczenia dlatego terapeuta powinien mieć to na uwadze (Heaton, 2004). Pacjent w relacji terapeutycznej/ czynniki wpływające na relację terapeutyczną Elastyczność terapeuty pozwala na przystosowanie się do różnych cech pacjenta w taki sposób aby móc nawiązać relację, która nie będzie utrudniała pozytywnego stosunku do pacjenta i odwrotnie. Literatura odnosząca się do relacji terapeutycznej jest obszerna i opisuje wiele przeprowadzonych badań w tej materii. Na ich podstawie można wyłonić najistotniejsze zmienne, mające wpływ na tworzenie więzi pomiędzy pacjentem a terapeutą i jej wpływem na przebieg procesu jakim jest terapia (Geller i Greenberg, 2017). Warto zwrócić uwagę na konfigurację przeniesienia rozumianą jako relację przeniesieniową jak i przeciwprzeniesieniową w terapii, które niejako asystując relacji od początku jej zaistnienia mają wpływ na jej kształtowanie (Sass-Stańczyk i Czabała, 2015). Każda ze stron relacji terapeutycznej oprócz współpracy wnosi indywidualny obraz tego jak postrzega siebie w terapii. Po stronie pacjenta odzwierciedla się to najczęściej w jego zaangażowaniu. Przeciętny pacjent uważa, że to terapeuta ponosi całkowitą odpowiedzialność za przebieg procesu terapeutycznego oraz za jakość relacji terapeutycznej. Dążąc do przeżywania pozytywnych uczuć przy zachowaniu otwartości i poszukując rozwiązań dla swoich problemów pacjent nadaje tempo własnemu procesowi terapeutycznemu i tym samym wspiera nawiązującą się pomiędzy nim a terapeutą relację (Danielewicz i Rola, 2017). Wyniki badań wskazują, na związek zaburzeń pacjentów z nawiązywaniem i utrzymaniem przez nich relacji terapeutycznej. Przykładowo pacjenci paranoidalni, schizoidalni czy schizotypowi przejawiają większą trudność w budowaniu i utrzymaniu współpracy z terapeutą ale zaburzenia osobowości są też same w sobie wyzwaniem dla terapeuty przy tworzeniu satysfakcjonującej relacji terapeutycznej (Cierpiałkowska i Soroko, 2014). Objawy depresyjne również utrudniają nawiązanie pozytywnej relacji ponieważ według pacjentów depresyjnych za pozytywne wydarzenia odpowiadają przyczyny zewnętrzne. Jednak nie tyle same symptomy mają wpływ na relację co ogólny sposób funkcjonowania pacjenta – lepsze funkcjonowanie przed rozpoczęciem terapii może stanowić podstawę do budowania więzi z terapeutą. Warto również zwrócić uwagę na fakt, że pacjent będący w satysfakcjonujących relacjach z innymi ludźmi wykazuje większą gotowość do tworzenia relacji z terapeutą już na początku procesu (Cierpiałkowska, 2004). Badania wskazują również na to, że im trudniejsze doświadczenia ma pacjent tym dłużej zawiązuje się jego relacja z terapeutą. Natomiast pacjent, którego cechuje afiliacja może nawiązać pozytywną relację z terapeutą już na pierwszych sesjach. Takie zachowania pacjenta jak mówienie o sobie czy zaangażowanie w terapię mają pozytywny wpływ na zacieśnianie więzi z terapeutą (Geller i Greenberg, 2017). Ważnym aspektem jest również styl przywiązania ze względu na komfort i pewność człowieka w bliskich związkach, lęk przed odrzuceniem, samowystarczalność czy dystans interpersonalny. Pacjent, którego cechuje bezpieczny styl przywiązania częściej ocenia relację z terapeutą jako pozytywną a bezpieczne przywiązanie do terapeuty postrzega jako relację bardziej autentyczną niż ma to miejsce w przypadku pacjenta, którego cechuje inny niż bezpieczny styl przywiązania (Wallin, 2011). Terapeucie trudniej jest nawiązać relację z pacjentem, który przejawia oziębłość, dystans, brak zaangażowania w proces terapeutyczny, unikanie odpowiedzialności za własne zachowania, chłód emocjonalny, mściwość i pamiętliwość. Nieustępliwy i nieprzyjazny pacjent może postrzegać relację z terapeutą jako negatywną co będzie wymagało od tego drugiego monitorowania jakości relacji terapeutycznej od początku terapii (Macario i Rocchi, 2007). Na szczególną uwagę zasługuje element planu każdej sesji terapeutycznej, w którym terapeuta podsumowuje spotkanie i prosi pacjenta o refleksje, wnioski czy pytania dotyczące jej przebiegu. Jest to ważna przestrzeń z punktu widzenia relacji terapeutycznej, w której pacjent może zwrócić uwagę na jej ważne aspekty ponieważ zdarza się, że trudnością w nawiązaniu więzi z terapeutą jest niewypowiedziana przez pacjenta potrzeba otrzymywania od terapeuty więcej niż jest on w stanie lub czy nawet powinien w ramach terapii dać. Można tutaj podać jako przykład dodatkowy czas poświęcany pacjentowi między sesjami albo utrzymywanie przez terapeutę odpowiednich granic. Niewypowiedzenie przez pacjenta potrzeb, a co za tym idzie nie omówienie ich z terapeutą, może być prostą drogą do uznania przez pacjenta relacji za niesatysfakcjonującą i zaniechania uczestniczenia w sesjach (Wachtel, 2012). Jeśli interwencje terapeuty sprawiają, że pacjent czuje się akceptowany i w gotowości aby mu zaufać to jest to dobra droga do nawiązania właściwej relacji terapeutycznej. Wpływ wzbudzającego pozytywne emocje i chęć eksploracji rezultatu różnych zdarzeń krytycznych we wczesnej fazie terapii pacjenta, ułatwia nawiązanie relacji z terapeutą. Jednak jeśli pacjentowi towarzyszy kwestionowanie wartości i celów terapii, odmienne od rzeczywistego wyobrażenie o terapeucie, niechęć do eksploracji emocjonalnych doświadczeń i brak poczucia bezpieczeństwa to zawiązanie jakiejkolwiek relacji terapeutyczne jest mało prawdopodobne (Westra, 2016). Literatura i badania wskazują, że osoba pacjenta nie jest bez znaczenia w temacie rozważań niniejszego artykułu. Trzeba również zwrócić uwagę jak ważne jest aby pacjent uświadomił sobie znaczenie własnego udziału w budowaniu relacji ze swoim terapeutą i aby przejął część odpowiedzialności za ten szczególny związek, który jest ich wspólnym wysiłkiem intelektualnym. Relacja terapeutyczna on-line. Wybuch pandemii w 2020 roku wymusił ograniczenie w kontaktach interpersonalnych co spowodowało wzrost prowadzenia terapii w formie on-line. W literaturze przedmiotu można znaleźć informacje o tym, że jakość zbudowanej relacji terapeutycznej nawiązanej w trakcie terapii on-line jest dla pacjentów satysfakcjonująca (Makara-Studzińska i Madej, 2017). Jednak istnieją jedynie nieliczne doniesienia, że siła przymierza nawiązanego w terapii on-line może być porównywalna z tym, które uzyskuje się podczas tradycyjnej terapii (Leśnicka, 2008). Badanie przeprowadzone przez Manchandę i McLarena z 1998 roku dowiodło, że terapia on-line nie ma wpływu na relację terapeutyczną w kategoriach ciepła, empatii i autentyczności terapeuty. Terapia przez Internet wiąże się z tworzeniem silnego sojuszu terapeutycznego (Knaevelsrud i Maercker, 2007; za: Makara-Studzińska i Madej, 2017). Przegląd badań naukowych wykazuje, że oceny relacji terapeutycznej podczas terapii on-line są statystycznie równe ocenom terapii twarzą w twarz zarówno przez pacjenta jak i terapeutę. Dodatkowo, inne badania wskazują, że pacjent korzystający z psychoterapii on-line wskazuje na dużą satysfakcję z tej usługi, na poziomie porównywalnym z psychoterapią stacjonarną. Naukowcy zgłaszają także wstępne dowody na to, że w niektórych przypadkach psychoterapia on-line może być dla pacjenta łatwiejsza do rozpoczęcia lub budząca mniejszy wstyd niż psychoterapia w gabinecie (Kałowski, 2020). Kontakt on-line nie przeszkadza w nawiązaniu relacji terapeutycznej opartej na empatii i zaufaniu, a klienci uczestniczący w psychoterapii on-line oceniają ją jako satysfakcjonującą, pomocną i wartościową. Jest ona również istotna dla pacjenta przebywającego za granicą a któremu trudno z różnych względów podjąć terapię w obcym kraju. Takiemu pacjentowi łatwiej jest nawiązać relację z terapeutą w ojczystym języku. Kwestie etyczne w relacji terapeutycznej W relacji terapeutycznej zawiązanej pomiędzy pacjentem a terapeutą istotną kwestią jest przestrzeganie określonych standardów ponieważ relacja ta może stwarzać problemy na płaszczyźnie etycznej. W Kodeksie Zasad Etycznych Psychoterapeuty opracowano zasady w oparciu o wieloletnie doświadczenie polskiego środowiska psychoterapeutów. Zgodnie z nim psychoterapeuta powinien być świadomy wpływu na decyzje podejmowane przez pacjenta w procesie podjętej psychoterapii, unikać relacji które w jakikolwiek sposób ograniczają jego bezstronność i prowadzą do konfliktu interesów a terapia nie powinna trwać dłużej niż do czasu osiągnięcia uzgodnionych celów terapeutycznych (Grzesiuk i Styła, 2009). Dobro pacjenta jest najważniejsze – jego zależność nie może być w żaden sposób wykorzystywana. Pozostawanie w bliskiej relacji zawodowej lub prywatnej pacjenta i terapeuty stanowi przeszkodę do prowadzenia psychoterapii. Niedopuszczalne jest nawiązanie bliskości erotycznej i seksualnej. Terapeuta stawia sobie za cel szacunek dla systemu wartości pacjenta. Tworzy relację opartą na zaufaniu i pełnej dyskrecji. Świadomość odpowiedzialności zawodowej wobec pacjenta oznacza ścisłe przestrzeganie roli zawodowej i unikanie konfliktu ról społecznych tak by zapewnić odpowiednie otoczenie, dobre samopoczucie, koncentrację na problemach pacjenta dając mu tym poczucie bezpieczeństwa. Z tym ostatnim wiąże się także stałość nawiązanej relacji – jej przerwanie bez wyraźnych powodów i bez zapewnienia opieki innego specjalisty jest nadużyciem i świadczy o skrajnej nieodpowiedzialności terapeuty (Opoczyńska-Morasiewicz i Morasiewicz, 2015). Profesjonalizm psychoterapeuty wymaga zachowania dystansu wobec pacjenta ponieważ jest on niejednokrotnie narażony na emocjonalne zranienie ze względu na intymną relację jaka ich łączy. Mimo podobieństw relacji terapeutycznej do innych bliskich relacji interpersonalnych, terapia jest formalną umową opartą na kontrakcie terapeutycznym, zawieranym na realizację określonych celów, planu, ról obu stron i zobowiązań(Kubitsky, 2008). Bliska relacja w procesie terapeutycznym może spowodować zatarcie granicy pomiędzy byciem osobą potrzebującą profesjonalnej pomocy a byciem osobą bliską. Jednym z najtrudniejszych przykładów takiego zatarcia jest seksualne zaangażowanie pacjenta i terapeuty. Przyjęcie prywatnej roli przez terapeutę wobec pacjenta wiąże się z narażeniem pacjenta na niebezpieczeństwo zranienia i cierpienia. Terapeuta może zacząć zaspakajać własne potrzeby i przestać koncentrować się na problemach pacjenta. Zaburzone zostają oczekiwania każdej ze stron wobec relacji, która z relacji jednostronnej staje się relacją wzajemną jednak pozostaje ona nadal niesymetryczna ze względu na posiadanie przez terapeutę większej wiedzy o pacjencie niż pacjent posiada o terapeucie. Ten brak symetrii może wywołać w pacjencie lęk przed oceną, zależność i podporządkowanie a także przekonanie, że terapeuta wykorzystał swoją wiedzę by uwieść pacjenta. Obok wykorzystania seksualnego mówi się także o nadużyciu finansowym lub wykorzystywaniu pacjenta jako źródła informacji. Angażowanie się w jakiekolwiek relacje z pacjentem po zakończeniu terapii jest również oceniane jako nieetyczne niezależnie od charakteru tych relacji (Grzesiuk i Styła, 2009). Etyka pełni funkcję wspierającą w prowadzeniu psychoterapii pacjenta i podejmowaniu w związku z tym różnych trudnych decyzji ale nigdy nie wyręczy od tego terapeuty. Pomocna i konieczna w osiąganiu optymalnej i etycznej relacji terapeutycznej jest superwizja, której psychoterapeuta powinien się stale poddawać. Daje ona terapeucie osobiste wsparcie, pomoc, szkolenie, edukację, rozwój, analizę i rozwiązanie problemu, pozwala zarządzać obciążeniem i odpowiedzialnością związanymi z jego pracą. Jest także swoistym zabezpieczeniem interesów pacjenta, ma go chronić przed nadużyciem ze strony terapeuty i stać na straży przestrzegania zasad Kodeksów Etyki Zawodowej (Popiel i Pragłowska, 2013). Superwizja pozwala terapeucie, któremu często towarzyszy niezadowolenie z siebie, poczucie wstydu i braku kompetencji, korzystać z wiedzy i umiejętności wysoce wykwalifikowanych psychoterapeutów, kształtować swoją rolę psychoterapeuty w społeczeństwie i optymalizować relację terapeutyczną, której przypisuje się znaczenie czynnika leczącego w psychoterapii (Aleksandrowicz, 2010). Podsumowanie Uwzględniając fakt istnienia różnych paradygmatów pracy psychoterapeutycznej, które wymagają od terapeuty różnych predyspozycji osobowościowych, rozumieją w odmienny sposób mechanizmy powstawania zaburzeń, inaczej określają problem pacjenta i formułują jego cele terapeutyczne, mają różne techniki osiągania zmian, wreszcie inaczej interpretują relację terapeutyczną, można wnioskować, że terapeuta jako człowiek może być precyzyjnym „narzędziem” zmiany w procesie terapeutycznym pacjenta. Kiedy zauważalny jest brak postępów w procesie terapii warto przyjrzeć się jakości relacji terapeutycznej i znaczeniu różnych czynników kształtujących tę relację. Funkcjonowanie psychoterapeuty wpływa znacząco na jakość relacji terapeutycznej z pacjentem. Istotne jest monitorowanie tej relacji tak aby jej jakość była jak najlepsza ponieważ jest ona jednym z katalizatorów procesu zmiany. Do czynników, które utrudniają nawiązanie dobrej relacji terapeutycznej zaliczyć można takie interwencje, które mogą wskazywać na braki w wiedzy lub doświadczeniu terapeuty, jego zdenerwowanie oraz brak zaangażowania a także przecenianie własnych możliwości oraz nieuwzględnianie wcześniejszych doświadczeń pacjenta. Wart zapamiętania jest fakt, że najbardziej efektywne relacje terapeutyczne działają na umiarkowanym i optymalnym poziomie. Dla pacjenta istotne jest też okazanie współczucia przez terapeutę, kojącej dobroci, życzliwości, otwartości, akceptacji bez oceniania – ułatwia to bowiem mierzenie się z własnym cierpieniem i zgłębianie doświadczeń co w efekcie prowadzi do ulgi i jest czynnikiem leczącym dzięki temu, że pacjent został wysłuchany, zrozumiany i zaopiekowany. Utrzymanie relacji między pacjentem a terapeutą zależy od każdego z nich i jest możliwe dzięki granicom a nie wbrew nim. Relacja terapeutyczna może powodować problemy na płaszczyźnie etycznej jednak ich rozstrzygnięcie jest nie możliwe w oderwaniu od konkretnej relacji. Do każdej z nich należy podejść indywidualnie bo każda ze stron jest inna. Autor: Kinga Odważna Literatura Aleksandrowicz, J. W. (2010). Superwizja w kształceniu terapeutów. Psychoterapia, 3 (154), s. 23-30. Alford, B. A., Beck, A. T. (2005). Terapia poznawcza jako teoria integrująca psychoterapię. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Allen, J. G., Fonagy, P., Bateman, A. W. (2014). Mentalizowanie w praktyce klinicznej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Anderson, G. (2020). Technologia informacyjna i przemiany roli praktyki terapeutycznej. W: Hayes, S. C., Hofmann, S. G. (red). Terapia poznawczo – behawioralna oparta na procesach. Wiedza i kluczowe kompetencje (s. 95-113). Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Sp. z o.o. Beck, A. T., Freeman, A., Davis, D. D. (2005). Terapia poznawcza zaburzeń osobowości. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Beck, J. (2012). Terapia poznawczo-behawioralna. Podstawy i zagadnienia szczegółowe. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Cierpiałkowska, L. (2014). Psychologia zaburzeń osobowości. Wybrane zagadnienia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM. Cierpiałkowska, L., Soroko, E. (2014). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM. Corey, G. (2005). Teoria i praktyka poradnictwa i psychoterapii. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo. Czabała, Cz.(2013). Czynniki leczące w psychoterapii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Danielewicz, D., Rola, J. (2017). Stare dylematy i nowe wyzwania w psychoterapii. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej. Geller, S. M., Greenberg, L. S. (2017). Obecność i zaangażowanie psychoterapeuty. Poszukiwanie efektywnej psychoterapii. Warszawa: Wydawnictwo Zielone Drzewo – Instytut Psychologii Zdrowia PTP. Grzesiuk, L., Styła, R. (2009). Psychoterapia bez tajemnic. Podstawowa wiedza i praktyczne wskazówki. Warszawa: Wydawnictwo Difin SA. Heaton, J. A. (2004). Podstawy umiejętności terapeutycznych. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Kałowski, P. (2020). Psychoterapia online – lepsza czy gorsza? Pobrane z: https://www.psychologowie-dla-spoleczenstwa.pl. Kleszcz-Szczyrba, R. (2010). „Pomagać sobą” – rozważania na temat czynników niespecyficznych w psychoterapii związanych z osobą terapeuty. Psychoterapia, 4 (155), s. 61-72. Kubitsky, J. (2008). Vademecum psychoterapeuty. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Leśnicka, A. (2008). Psychoterapia on-line w polskim Internecie: przegląd witryn. Psychoterapia, 4 (147), s. 72-82. Makara-Studzińska, M., Madej, A. (2017). Cyberterapia jako nowoczesna forma terapii. Journal of Education, 7 (7), s. 21-28. DOI: 821840. Macario, L., Rocchi, M. (2011). Komunikacja w relacjach niesienia pomocy. Kraków: Wydawnictwo WAM. Opoczyńska-Morasiewicz, M, Morasiewicz, J. (2015). Etyka i psychoterapia. Psychoterapia, 4 (175), s. 21-34. Popiel, A., Pragłowska, E. (2008). Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Paradygmat. Popiel, A., Pragłowska, E. (2013). Superwizja w psychoterapii poznawczo – behawioralnej. Koncepcje, procedury, narzędzia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Powell, B., Cooper, G., Hoffman, K., Marvin, B. (2015). Krąg ufności. Interwencja wzmacniająca przywiązanie we wczesnych relacjach rodzic – dziecko. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prusiński, T. (2021). Przymierze w działaniu a doraźne i trwałe rezultaty procesu terapii. Identyfikacja i analiza wpływu relacji terapeutycznej na jakość życia pacjentów. Psychiatria Polska ONLINE FIRST nr 211, s. 1-20. DOI: 130280. Sas-Stańczyk, K., Czabała, J. Cz. (2015). Relacja terapeutyczna – co na nią wpływa i jak ona wpływa na proces psychoterapii? Psychoterapia, 1 (172), s. 5-17. Sęk, H. (2011). Wprowadzenie do psychologii klinicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. Sikorski, W. (2013). Komunikacja terapeutyczna – relacja pozasłowna. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”. Sikorski, W. (2004). Zachowania proksemiczne (przestrzenne) w relacji terapeutycznej. Psychoterapia, 4 (131), s. 89-105. Sikorski, W. (2009). Werbalne i niewerbalne oddziaływania w psychoterapii. Warszawa: Wydawnictwo Difin SA. Szymczak, J., Cierpiałkowska, L. (2012). Umiejętności interpersonalne psychoterapeutów a skuteczność terapii indywidualnej. Raport z badań. Psychoterapia, 1 (160), s. 65-79. Wachtel, P. L. (2012). Komunikacja terapeutyczna. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wachtel, P. L. (2013). Terapia relacyjna w praktyce psychoterapii. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia Universalis. Wallin, D. J. (2011). Przywiązanie w psychoterapii. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Westra, H. A. (2016). Dialog motywujący w terapii zaburzeń lękowych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. https://www.pttpb.pl/dokumenty/kodeks-etyczny/
